Układ odpornościowy określany też jako układ immunologiczny – jest systemem narządów, dzięki którym działają w nas mechanizmy odporności. Składa się z barier zewnętrznych, jak np. nasza skóra jak i wewnętrznych jak np. narządy limfatyczne, naczynia chłonne, przeciwciała czy komórki dzięki którym zachodzą reakcje immunologiczne.
Układ odpornościowy można zasadniczo podzielić na dwa mechanizmy. Są to: odpowiedź odpornościowa nieswoista (OON) oraz odpowiedź odpornościowa adaptacyjna (OOA).
1. Odpowiedź odpornościowa nieswoista (OON)
OON zapewnia natychmiastową ochronę przed codziennymi patogenami, które mogą wyrządzić nam szkodę. Jest regulowany przez mechaniczne, chemiczne i anatomiczne mechanizmy obronne. Jest to reakcja sztywna i niedyskryminacyjna, czyli nie poddaje się adaptacji, ale jest wysoce skuteczna w tłumieniu początkowego rozprzestrzeniania się infekcji.
OON to nasza pierwsza linia obrony przed patogenem (wirusem lub bakterią), więc jeśli dobrze funkcjonuje, powinna powstrzymać infekcję – nawet zanim w ogóle się zorientujesz, że ją masz. Pierwszą linią obrony w OON są bariery mechaniczne, takie jak skóra, i bariery chemiczne, na przykład łzy. Głębiej pod powierzchnią OON składa się również z komórek wojowników o nazwach takich, jak: naturalne komórki zabójcze, neutrofile, makrofagi i komórki dendrytyczne. Szybko wykrywają obce ciało i atakują je w sposób niedyskryminacyjny. Różne badania łączą umiarkowane ćwiczenia fizyczne ze wzmocnieniem funkcji OON oraz redukcję funkcji OON po cięższym wysiłku, co omówimy w następnym rozdziale Aktywność fizyczna a odporność.
Zachowanie człowieka może mieć ogromny wpływ na zapobieganie naruszaniu mechanicznych barier OON. Niewiele możesz zrobić, jeśli ktoś na ciebie kichnie lub kaszlnie, ale możesz regularnie myć ręce i unikać dotykania twarzy, zwłaszcza ust, nosa i oczu, przez które patogeny mogą łatwo dostać się do organizmu. Jeśli nie masz możliwości regularnie myć ręce, po prostu nie dotykaj twarzy! Ta prosta zmiana nawyków może zaoszczędzić twojemu układowi immunologicznemu wiele niepotrzebnej pracy.
2. Odpowiedź odpornościowa adaptacyjna (OOA)
Odpowiedź immunologiczna adaptacyjna (OOA) to znacznie bardziej złożony nadzorujący układ odpornościowy, który posiada zdolność uczenia się i zapamiętywania metod zwalczania patogenów z poprzedniego narażenia. W jego skład wchodzą komórki immunologiczne zwane limfocytami oraz cyktokiny i przeciwciała, które „uczą się” określonych patogenów.
Oprócz tego, że OOA daje podobne reakcje adaptacyjne jak aktywność fizyczna, sportowcy mogą również mieć większą zdolność do zwalczania patogenów ze względu na częste narażenie na potencjalne infekcje podczas korzystania ze wspólnego sprzętu na siłowni czy basenie, oraz podczas kontaktu fizycznego w sportach zespołowych. Te „wspomnienia” mogą trwać wiele lat, tym samym umożliwiając układowi immunologicznemu transport komórek OOA do węzłów chłonnych, gdzie może rozpocząć się początkowa faza ataku przeciwko infekcji.
Reakcja OOA jest bardzo powolna i może zająć 4-7 dni, więc organizm w dużym stopniu polega na OON, aby utrzymać infekcję w ryzach, a nawet całkowicie ją usunąć zanim się rozwinie. Gdy OOA pokona infekcję, to jeśli w przyszłości napotka ten sam patogen, czas reakcji układu będzie znacznie krótszy i szybko poradzi sobie z patogenem. Organizm uodporni się na tę konkretną infekcję albo przejdzie ją znacznie łagodniej.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o OON oraz OOA, zapoznaj się z tym krótkim materiałem